نقد و بررسی نظریه وحدت شخصی وجود (با رویکرد کلامی – فلسفی)

یکی از بحث های پیچیدة فلسفه که به منزلة اساس و پایة بسیاری از مطالب فلسفی و معارف الهی است؛ تحقیق حال وجود، بیان وحدت یا کثرت آن است. افکار و اقوال عرفا، فیلسوفان، متکلمان در این باره مختلف و جمع نکردنی است. ملاصدرا، داعیه دار اثبات عقلانی نظریه وحدت شخصی وجود است. او این نظریه را بر مبانی و اصول فلسفی خویش استوار کرده و بر همان اساس، مبانی فلسفی اصالت وجود را بیان کرده است. آنچه واقعیت هستی است، تنها حقیقت وجود است؛ و سایر مخلوقات، تنها سایه هایی از حقیقت هستند. بیشتر متفکران در حوزه عرفان نظری و همچنین برخی از فیلسوفان حکمت متعالیه در بحث ارتباط واحد و کثیر، قائل به این نظریه شده اند. به عبارت دیگر، همة تفکرات و مکاتب فلسفی در حوزه اندیشه اسلامی ناچار به پذیرش این دیدگاه بوده اند؛ اما پذیرش آن، نیازمند سه بایستگی فلسفی و کلامی مهم برای این نظریه است؛ یعنی نفی علیّت، همه خداانگاری و پذیرفتن جبر و نفی اختیار؛ ازاین رو، نظریه یادشده به دلیل تفکر دینی پذیرفته نشده است. برای اثبات این انتقادها، نخست به شرح مبانی فلسفی مبتنی بر نظریه وحدت شخصی وجود پرداخته؛ سپس با بیان انتقادها، بدین سؤال پاسخ می دهیم که آیا به دلیل تفکر دینی، سخن از نظریه وحدت شخصی وجود با باورهای اعتقادی و بدیهیات عقلی سازگار است یا خیر؟!